ورودی‌های غیرقابل مشاهده
ورودی‌های غیرقابل مشاهده به داده‌ها، مفروضات یا برآوردهایی اطلاق می‌شود که از بازارهای عمومی یا منابع اطلاعاتی قابل مشاهده به‌دست نمی‌آیند، بلکه مبتنی بر دیدگاه، تحلیل، تجربه یا قضاوت واحد تجاری یا متخصصان ارزش‌گذاری هستند. این ورودی‌ها در سطح ۳ سلسله‌مراتب ارزش منصفانه در استاندارد حسابداری شماره ۴۲ قرار می‌گیرند و به‌عنوان پایین‌ترین سطح اتکاپذیری در اندازه‌گیری‌های ارزش منصفانه شناخته می‌شوند.
در مواردی که اطلاعات بازار در دسترس نیست یا دارایی/بدهی دارای ویژگی‌های منحصربه‌فرد و غیرقابل مقایسه است، واحد تجاری ناچار به استفاده از ورودی‌های غیرقابل مشاهده در مدل‌های ارزش‌گذاری خود خواهد بود. با این حال، استاندارد تأکید می‌کند که حتی در این شرایط نیز، این ورودی‌ها باید تا حد امکان بر پایه مفروضات مشارکت‌کنندگان بازار و مستندات منطقی استوار باشند.
ویژگی‌های کلیدی ورودی‌های غیرقابل مشاهده
- فاقد پشتوانه اطلاعاتی بازار
این ورودی‌ها در بازارهای عمومی اعلام نمی‌شوند و از قیمت‌های معاملاتی، نرخ‌های رسمی، یا گزارش‌های عمومی به‌دست نمی‌آیند. - وابسته به قضاوت حرفه‌ای
برای تعیین این ورودی‌ها، تحلیل‌گران یا مدیران مالی باید از برآوردهای داخلی، مدل‌های پیچیده یا مفروضات تخصصی استفاده کنند. - پوشش‌دهنده‌ی ویژگی‌های منحصربه‌فرد دارایی‌ها
این ورودی‌ها برای دارایی‌هایی استفاده می‌شوند که به‌دلیل خاص بودن، نداشتن بازار فعال یا نوآورانه بودن، امکان مقایسه مستقیم ندارند. - لزوم مستندسازی کامل و تحلیل حساسیت
استفاده از این ورودی‌ها مشروط به افشای جزئیات، توجیه مفروضات و انجام تحلیل حساسیت بر نتایج نهایی است.
کاربردهای رایج در عمل
- ارزش‌گذاری دارایی‌های نامشهود خاص
شرکت الف دارای پتنتی منحصربه‌فرد در حوزه نانوفناوری است که بازار فعالی برای آن وجود ندارد. مفروضات مربوط به دوره عمر پتنت، میزان فروش احتمالی، نرخ رشد و نرخ تنزیل، همگی ورودی‌های غیرقابل مشاهده‌اند. - ارزیابی سهام شرکت غیربورسی خانوادگی
شرکت ب برای ارزیابی ارزش منصفانه یک سرمایه‌گذاری در شرکت غیربورسی، از مدل درآمدی استفاده می‌کند. مفروضاتی مانند حاشیه سود آینده، نرخ بازگشت سرمایه و هزینه سرمایه، از جمله ورودی‌های سطح ۳ هستند. - تعیین ارزش منصفانه یک قرارداد ساخت‌وساز خاص
شرکت ج دارای قراردادی پیچیده با مشتری خارجی است که ویژگی‌های خاص و غیرقابل مقایسه‌ای دارد. مفروضات مربوط به زمان‌بندی، هزینه‌های تحقق‌نیافته و نرخ ریسک عملیاتی، جزو ورودی‌های غیرقابل مشاهده محسوب می‌شوند.
الزامات افشای مرتبط با ورودی‌های غیرقابل مشاهده
بر اساس استاندارد شماره ۴۲، واحد تجاری موظف است در صورت استفاده از ورودی‌های غیرقابل مشاهده:
- تکنیک ارزش‌گذاری به‌کاررفته را توضیح دهد.
- مفروضات کلیدی و مبنای انتخاب آن‌ها را افشا کند.
- تحلیل حساسیت ارائه دهد (مثلاً اثر تغییر نرخ تنزیل یا نرخ رشد بر ارزش نهایی).
- هرگونه تغییر در ورودی‌ها یا تکنیک را از یک دوره به دوره دیگر گزارش دهد.
ملاحظات حرفه‌ای
- از ورودی‌های غیرقابل مشاهده تنها زمانی باید استفاده شود که ورودی‌های قابل مشاهده وجود نداشته باشند.
- در تعیین این ورودی‌ها، تا حد ممکن باید از داده‌های بازار مشابه یا استنتاج‌شده استفاده شود.
- مستندسازی دقیق، شفاف‌سازی مفروضات و تحلیل سناریوها، شرط استفاده حرفه‌ای از این ورودی‌هاست.
- افشای کافی برای کاهش ابهام و افزایش قابلیت مقایسه صورت‌های مالی الزامی است.
نتیجه‌گیری
ورودی‌های غیرقابل مشاهده، آخرین گزینه در ارزش‌گذاری هستند—اولین انتخاب. هرچند در بسیاری از شرایط پیچیده و خاص، چاره‌ای جز استفاده از آن‌ها وجود ندارد، اما استفاده حرفه‌ای، مسئولانه و شفاف از این ورودی‌ها، نیازمند سطح بالایی از تخصص، قضاوت و مستندسازی است. اگرچه این ورودی‌ها از نظر استاندارد مجازند، اما همواره با این شرط که مفروضات آن‌ها به‌نحوی منطقی، بازارمحور و منطبق با شرایط دارایی یا بدهی باشند—صرفاً براساس میل یا استدلال درونی مدیریت
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل