هزینه‌های معامله
در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲، هزینه‌های معامله به آن دسته از هزینه‌هایی گفته می‌شود که مستقیماً در نتیجه خرید یا فروش دارایی، یا انتقال یک بدهی، بین مشارکت‌کنندگان بازار در یک معامله منظم ایجاد می‌شوند. این هزینه‌ها برای تعیین باصرفه‌ترین بازار ضروری‌اند، اما در ارزش منصفانه لحاظ نمی‌شوند.
به بیان ساده‌تر، ارزش منصفانه یک دارایی یا بدهی صرف‌نظر از هزینه‌های معامله تعیین می‌شود؛ ولی برای تصمیم‌گیری بین بازارها، این هزینه‌ها محاسبه می‌شوند تا مشخص شود کدام بازار بیشترین منفعت خالص را فراهم می‌کند.
ویژگی‌های کلیدی هزینه‌های معامله
- مستقیم و خاص همان معامله باشند؛
- در شرایط عادی بازار اتفاق بیفتند؛
- بین مشارکت‌کنندگان بازار قابل‌قبول باشند؛
- غیرقابل‌اجتناب باشند و تنها در صورت وقوع معامله پرداخت شوند؛
- نباید شامل هزینه‌هایی شوند که در هر صورت اتفاق می‌افتند (مثل هزینه‌های اداری مستمر یا هزینه تامین مالی).
اقلام معمول هزینه‌های معامله
با استناد به مفاهیم ضمنی استاندارد ۴۲ و رویه‌های رایج، موارد زیر را می‌توان نمونه‌ای از هزینه‌های معامله دانست:
- کارمزد کارگزاری یا واسطه‌گری
- مالیات بر نقل و انتقال
- هزینه‌های حقوقی یا ثبت رسمی
- هزینه ارزیابی تخصصی برای انجام معامله
- حق‌الزحمه مشاوران مالی یا حسابداران درگیر در همان معامله
- کارمزدهای مربوط به بازار هدف (مثلاً کارمزد معاملات بورس کالا)
مواردی که هزینه معامله محسوب نمی‌شوند
- هزینه‌های حمل و نقل (در استاندارد، جزو هزینه‌های جابه‌جایی است، نه معامله)
- هزینه‌های مربوط به تحقیق و بررسی قبل از تصمیم‌گیری
- هزینه بهره یا تأمین مالی
- هزینه استهلاک یا نگهداری دارایی
- هزینه‌هایی که صرف‌نظر از معامله پرداخت می‌شوند
مثال‌های کاربردی
- خرید ملک تجاری
شرکت الف ملکی را می‌فروشد. خریدار موظف به پرداخت ۵٪ حق‌الزحمه مشاور املاک و ۲٪ مالیات انتقال است. این هزینه‌ها، هزینه‌های معامله محسوب می‌شوند و در تحلیل باصرفه‌ترین بازار لحاظ می‌شوند؛ ولی در ارزش منصفانه ملک لحاظ نمی‌شوند. - فروش تجهیزات صنعتی
شرکت ب برای فروش ماشین‌آلات صنعتی خود از خدمات یک واسطه تخصصی استفاده می‌کند که ۳٪ کارمزد دریافت می‌کند. این کارمزد جزو هزینه‌های معامله است. - خرید سهام در بورس
شرکت ج در بورس کالای ایران، سهام یک شرکت پتروشیمی را می‌خرد. کارمزد بورس، مالیات انتقال، و کارمزد کارگزاری، همگی هزینه‌های معامله‌اند.
ارتباط با مفاهیم دیگر در استاندارد ۴۲
- در ارزش منصفانه لحاظ نمی‌شوند: یعنی اگر در بازار بورس قیمت سهام ۱۰۰ هزار تومان است و ۳ هزار تومان هزینه معامله دارد، ارزش منصفانه همان ۱۰۰ هزار تومان است، نه ۹۷ هزار تومان؛
- در تعیین باصرفه‌ترین بازار لحاظ می‌شوند: چون هدف، شناسایی بازاری است که بعد از کسر هزینه‌های معامله و جابه‌جایی، بیشترین خالص بازده را به شرکت بدهد؛
- با هزینه‌های جابه‌جایی اشتباه گرفته نشوند: حمل‌ونقل، نصب مجدد، یا بیمه حمل دارایی در دسته‌ی دیگری قرار می‌گیرد و در ارزش منصفانه هم ممکن است اثر داشته باشد (اگر وضعیت و محل دارایی در بازار اثرگذار باشد).
نتیجه‌گیری
هزینه‌های معامله یکی از اجزای کلیدی تحلیل اقتصادی بازارها در استاندارد ۴۲ هستند. در حالی که در ارزش منصفانه دخیل نیستند، ولی نقش تعیین‌کننده‌ای در تعیین باصرفه‌ترین بازار دارند. قضاوت حرفه‌ای برای تفکیک دقیق این هزینه‌ها از سایر اقلام، و افشای مناسب آن‌ها در صورت‌های مالی، از الزامات گزارشگری مالی شفاف است.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل