مفهوم «ارزش منصفانه پس از کسر مخارج فروش» به قیمتی اطلاق می‌شود که یک واحد تجاری می‌تواند از فروش یک دارایی در یک معامله نظام مند به مشارکت‌کنندگان بازار در تاریخ اندازه‌گیری به‌دست آورد، پس از کسر مخارج مستقیم قابل اتکا برای فروش آن دارایی. این مفهوم، تلفیقی از دو عنصر کلیدی است: «ارزش منصفانه» که در چارچوب استاندارد ۴۲ تعریف شده و «مخارج فروش» که با نگاه واقع‌بینانه به هزینه‌های اجتناب‌ناپذیر برای تحقق آن فروش اضافه می‌شود.

در شرایطی که بازیابی ارزش دفتری دارایی یا گروه دارایی‌ها تحت بررسی کاهش ارزش یا طبقه‌بندی به‌عنوان نگهداری‌شده برای فروش قرار می‌گیرد، این معیار به‌عنوان یکی از مبانی کلیدی اندازه‌گیری ارزش بازیافتنی استفاده می‌شود.

عناصر تشکیل‌دهنده این مفهوم

اول، ارزش منصفانه همان قیمتی است که در یک معامله منظم بین مشارکت‌کنندگان بازار در تاریخ اندازه‌گیری حاصل می‌شود، بدون در نظر گرفتن مخارج فروش یا استهلاک خاص دارایی.

دوم، مخارج فروش به آن دسته از هزینه‌هایی گفته می‌شود که مستقیماً به فروش دارایی ارتباط دارند و اجتناب‌ناپذیر هستند؛ مانند کمیسیون فروش، هزینه آگهی، حقوق مشاور فروش، هزینه‌های قانونی و مالیاتی مرتبط با فروش. این مخارج، باید به‌طور واقع‌گرایانه و با تکیه بر شواهد مستند قابل برآورد باشند.

بنابراین، «ارزش منصفانه پس از کسر مخارج فروش» معمولاً عددی پایین‌تر از «ارزش منصفانه» خالص است، اما مبنایی کاربردی‌تر برای تصمیم‌گیری در شرایطی است که واحد تجاری قصد دارد دارایی را واگذار کند یا در معرض فروش اجباری قرار گرفته است.

کاربردهای اصلی

１.  استاندارد کاهش ارزش دارایی‌ها استاندارد ۳۲ ایران

در این استاندارد، هنگام آزمون کاهش ارزش، واحد تجاری باید «ارزش بازیافتنی» دارایی را با مبلغ دفتری مقایسه کند. ارزش بازیافتنی برابر است با بیشترینِ «ارزش منصفانه پس از کسر مخارج فروش» و «ارزش استفاده». اگر اولی بیشتر باشد، از همین معیار برای سنجش استفاده می‌شود.

۲. استاندارد دارایی‌های غیرجاری نگهداری‌شده برای فروش استاندارد ۳۱ ایران
هنگامی که یک دارایی طبقه‌بندی می‌شود به‌عنوان نگهداری‌شده برای فروش، باید به ارزش پایین‌تر از دو عدد زیر گزارش شود: مبلغ دفتری و ارزش منصفانه پس از کسر مخارج فروش. در این حالت، این مفهوم مستقیماً معیار اصلی سنجش ارزش دارایی خواهد بود.

۳. استاندارد فعالیت‌های کشاورزی  استاندارد ۲۶ ایران
در برخی موارد خاص، به‌ویژه برای دارایی‌های زیستی که بازار فعالی برای آن‌ها وجود دارد ولی هزینه‌های قابل‌توجهی برای فروش لازم است، این معیار به‌کار می‌رود. هرچند در این استاندارد غالباً از «ارزش منصفانه» بدون کسر مخارج فروش استفاده می‌شود، اما استثنائاتی نیز پیش‌بینی شده‌اند.

ویژگی‌های مفهومی مهم

نخست، این معیار یک مبنای بازارمحور است، اما برخلاف ارزش منصفانه صرف، نگاهی عمل‌گرایانه و واقع‌بینانه نسبت به فروش دارد. در نتیجه، به جای ایده‌آل‌سازی بازار، به محدودیت‌ها و هزینه‌های واقعی توجه می‌کند.

دوم، مخارج فروش باید قابل‌اتکا و قابل برآورد باشند. هزینه‌هایی که عمومی یا غیرمستقیم هستند (مثل هزینه‌های پرسنلی یا اداری عمومی) نباید در این کسر لحاظ شوند.

سوم، ارزش منصفانه مبنای محاسبه این مفهوم، باید در تاریخ اندازه‌گیری موجود باشد و هرگونه تغییر در بازار، شرایط قرارداد یا هزینه‌های فروش باید به‌صورت جداگانه تحلیل شوند.

مثال‌های عملی

۱. کاهش ارزش تجهیزات تولیدی
شرکت آ دارای دستگاهی است که ارزش دفتری آن ۸۰۰ میلیون ریال است. ارزش منصفانه بازار این دستگاه ۷۰۰ میلیون ریال برآورد شده، ولی برای فروش آن باید ۵۰ میلیون ریال کمیسیون و هزینه حمل پرداخت شود. بنابراین، ارزش منصفانه پس از کسر مخارج فروش برابر است با ۶۵۰ میلیون ریال که پایین‌تر از مبلغ دفتری است و کاهش ارزش باید شناسایی شود.

۲. طبقه‌بندی زمین به‌عنوان نگهداری‌شده برای فروش
شرکت ب قطعه زمینی را برای فروش عرضه کرده است. ارزش دفتری زمین ۵ میلیارد ریال و ارزش منصفانه آن در بازار ۵/۵ میلیارد ریال است. ولی هزینه‌های انتقال سند، کمیسیون بنگاه و مالیات نقل‌وانتقال جمعاً ۳۰۰ میلیون ریال تخمین زده شده است. در این حالت، چون ارزش منصفانه پس از کسر مخارج فروش (۵/۲ میلیارد) از مبلغ دفتری (۵ میلیارد) بالاتر است، زمین به همان ارزش دفتری گزارش می‌شود.

۳. ارزیابی در فعالیت کشاورزی
شرکت ج برای تعیین ارزش یک گله دام، از قیمت بازار دام زنده استفاده می‌کند که به‌طور متوسط ۱۰ میلیون ریال به ازای هر رأس است. ولی برای انتقال و فروش هر رأس دام، هزینه‌ای معادل ۵۰۰ هزار ریال وجود دارد. در این حالت، در صورت لزوم، ارزش منصفانه پس از کسر مخارج فروش برای گزارشگری در صورت‌های مالی محاسبه می‌شود.

ملاحظات حرفه‌ای

در استفاده از این مفهوم، حسابداران باید:

• فقط هزینه‌های مستقیم و اجتناب‌ناپذیر را به‌عنوان مخارج فروش شناسایی کنند؛
• مستندات برآورد هزینه‌ها را نگه دارند؛
• بررسی کنند که آیا ارزش منصفانه مبنای محاسبه، خودش قابل اتکا و مطابق با سطح ورودی‌های مناسب (ترجیحاً سطح ۱ یا ۲) هست یا نه؛
• در یادداشت‌های توضیحی صورت‌های مالی، روش محاسبه و مفروضات اصلی را افشا کنند.

نتیجه‌گیری
ارزش منصفانه پس از کسر مخارج فروش یکی از مفاهیم کلیدی و کاربردی در تقاطع بین ارزش‌گذاری بازارمحور و تصمیمات عملیاتی واحد تجاری است. این معیار، ضمن حفظ ارتباط با اصول بازار، انعطاف لازم برای برآورد واقع‌بینانه از امکان بازیافت ارزش دارایی‌ها را فراهم می‌آورد. در ارزیابی کاهش ارزش، طبقه‌بندی دارایی‌ها برای فروش، و تحلیل دارایی‌های خاص، این مفهوم به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین سنجه‌ها مورد اتکاء حسابداران و تحلیل‌گران حرفه‌ای قرار دارد.

این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی

انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل