شرایط جاری بازار

در فرآیند سنجش ارزش منصفانه، استاندارد حسابداری شماره ۴۲ تأکید دارد که تمامی مفروضات، داده‌ها و تحلیل‌ها باید بر مبنای شرایط واقعی و جاری بازار در تاریخ اندازه‌گیری انجام شوند. اصطلاح «شرایط جاری بازار» به مجموعه‌ای از عوامل اقتصادی، مالی، سیاسی، حقوقی و روانی اشاره دارد که در یک زمان مشخص، رفتار خریداران و فروشندگان را در بازار شکل می‌دهد و بر قیمت‌گذاری دارایی‌ها و بدهی‌ها تأثیر می‌گذارد.

شرایط بازار متغیر است، بنابراین ارزش منصفانه هم مفهومی پویا و وابسته به زمان و فضای بازار تلقی می‌شود—not یک مقدار ذاتی یا ایستا.

اجزاء تشکیل‌دهنده شرایط جاری بازار

۱. عرضه و تقاضا
تعادل یا عدم تعادل بین عرضه‌کنندگان و خریداران در بازار مورد نظر، بر سطح قیمت‌ها اثر مستقیم دارد.

۲. نرخ‌های بهره و بازده سرمایه‌گذاری
تغییرات نرخ بهره بازار، به‌ویژه در بازارهای بدهی، مستقیماً بر ارزش‌گذاری بدهی‌ها و ابزارهای مالی اثر می‌گذارد.

3. ریسک‌های سیاسی و اقتصادی
   تحریم‌ها، بی‌ثباتی ارزی، تورم، رکود، تغییرات در قوانین مالیاتی یا گمرکی، همگی جزء شرایط جاری بازارند.
4. روان‌شناسی بازار و انتظارات سرمایه‌گذاران
   جو عمومی بازار، خوش‌بینی یا بدبینی فعالان، شایعات، اخبار اقتصادی و حتی تغییر در احساسات، قیمت‌ها را متأثر می‌کنند.
5. قیمت‌های مشاهده‌شده در معاملات اخیر یا بازارهای مشابه
   برای بسیاری از دارایی‌ها، قیمت‌های واقعی در معاملات مشابه اخیر، بازتاب‌دهنده شرایط جاری بازار هستند.

اهمیت مفهوم در چارچوب استاندارد ۴۲

مطابق با استاندارد حسابداری شماره ۴۲، «ارزش منصفانه» باید بر اساس فرض انجام معامله در تاریخ اندازه‌گیری و تحت شرایط جاری بازار باشد. به بیان دیگر، حسابدار مجاز نیست قیمت‌گذاری را بر مبنای شرایط گذشته (بازار تاریخی) یا فرض‌های آینده (پیش‌بینی بهبود یا وخامت بازار) انجام دهد.

برای مثال، اگر در تاریخ اندازه‌گیری بازار در رکود باشد و قیمت‌ها کاهش یافته باشند، ارزش منصفانه نیز باید این کاهش را بازتاب دهد—حتی اگر انتظار می‌رود قیمت‌ها در آینده نزدیک بهبود یابند.

مثال‌های عملی

1. ارزش‌گذاری ساختمان تجاری در دوره رکود بازار املاک
   شرکت آ در حال فروش یک ملک تجاری است. اگر در تاریخ گزارشگری بازار املاک دچار افت شدید شده و معاملات بسیار اندکی انجام می‌شود، ارزش منصفانه باید این شرایط رکودی را منعکس کند—نه ارزش‌گذاری براساس رونق سال گذشته.
2. ارزش‌گذاری سهام در بازار بی‌ثبات
   شرکت ب دارای سهام در بازار سرمایه ایران است. اگر بازار تحت تأثیر تصمیمات سیاسی یا اقتصادی در نوسان باشد، قیمت‌های معامله‌شده و سطوح تقاضا، بازتاب‌دهنده‌ی شرایط جاری بازار هستند و باید همان‌ها در مدل‌های ارزش‌گذاری لحاظ شوند.
3. ارزش‌گذاری ابزار مالی تحت تأثیر تغییر نرخ بهره
   شرکت ج دارایی‌هایی با نرخ بهره ثابت دارد. در شرایطی که نرخ بهره بازار افزایش یافته، قیمت این دارایی‌ها کاهش می‌یابد و همین افت باید در ارزش منصفانه لحاظ شود، حتی اگر شرکت قصد فروش آن‌ها را نداشته باشد.

ملاحظات حرفه‌ای

• تاریخ اندازه‌گیری محور اصلی است: نباید به‌صورت انتخابی از داده‌های قبل یا بعد استفاده کرد مگر برای تکمیل روندهای جاری؛
• عدم تعادل در بازار به معنای بی‌نظمی نیست: حتی در شرایط نابسامان، تا زمانی که بازار فعال است و مشارکت‌کنندگان به‌طور منطقی عمل می‌کنند، باید شرایط جاری آن پذیرفته شود؛
• در شرایط نبود معاملات قابل مشاهده، تحلیل حساسیت و تکنیک‌های سطح ۳ مورد نیاز خواهد بود، ولی باز هم باید مبتنی بر شرایط بازار در همان زمان باشد؛
• افشا در یادداشت‌های توضیحی الزامی است: به‌ویژه اگر ارزش منصفانه تحت تأثیر شرایط غیرعادی یا ناپایدار بازار تعیین شده باشد.

نتیجه‌گیری

شرایط جاری بازار یکی از مفاهیم بنیادین در سنجش ارزش منصفانه است. این مفهوم، ارزش‌گذاری را از فضای ذهنی و تخمینی به واقعیت اقتصادی نزدیک می‌کند. هرگونه بی‌توجهی به شرایط فعلی بازار، منجر به ارائه‌ی اطلاعات نادرست در صورت‌های مالی خواهد شد. حسابدار حرفه‌ای باید با هوشیاری کامل، اطلاعات بازار را رصد و تحلیل کند تا ارزش‌های گزارش‌شده، نمایانگر حقیقت جاری باشند—نه آرزوهای آتی یا دستاوردهای گذشته.

 این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.

گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل