قیمت خروج
قیمت خروج یکی از مفاهیم کلیدی و بنیادین در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲ است که مبنای اصلی برای تعریف و اندازه‌گیری ارزش منصفانه به شمار می‌رود. این اصطلاح به قیمتی اشاره دارد که یک دارایی می‌تواند در آن فروخته شود یا یک بدهی می‌تواند به دیگری منتقل گردد، آن‌هم در تاریخ اندازه‌گیری، طی یک معامله منظم و با مشارکت فعالان بازار.
برخلاف برداشت سنتی از «ارزش» که ممکن است مبتنی بر قیمت خرید (قیمت ورود)، هزینه تمام‌شده یا ارزش خاص برای واحد تجاری باشد، قیمت خروج نگاه رو به بیرون دارد؛ یعنی نشان می‌دهد که در بازار، چه قیمتی برای «ترک کردن» دارایی یا بدهی پذیرفته می‌شود نه وارد شدن به آن.
ویژگی‌های کلیدی قیمت خروج
- بازارمحور بودن
قیمت خروج باید بر پایه اطلاعات بازار و مفروضات مشارکت‌کنندگان بازار باشد نه دیدگاه یا ارزش خاص شرکت. - بر اساس فروش دارایی یا انتقال بدهی
قیمت خروج معادل قیمتی است که دارایی در آن به فروش می‌رسد یا بدهی در آن به طرف ثالث منتقل می‌شود نه قیمت خرید، جایگزینی یا بازپرداخت آن. - در تاریخ مشخص
قیمت خروج در تاریخ اندازه‌گیری تعیین می‌شود؛ یعنی نباید تحت تأثیر اطلاعات پس از آن تاریخ یا پیش‌بینی‌های آتی باشد. - برآمده از معامله منظم
این قیمت تنها زمانی معتبر است که در شرایط عادی بازار و بدون فشار، اضطرار یا اجبار به‌دست آمده باشد. - عدم وابستگی به نیت مدیریت
اینکه شرکت قصد نگهداری دارایی را دارد یا نه، یا اینکه قصد بازخرید بدهی را دارد یا نه، بر قیمت خروج اثری ندارد. مبنا فقط دیدگاه بازار است.
جایگاه قیمت خروج در استاندارد شماره ۴۲
در بندهای نخست استاندارد آمده که:
«ارزش منصفانه، قیمتی است برای فروش یک دارایی یا انتقال یک بدهی در یک معامله منظم بین مشارکت‌کنندگان بازار در تاریخ اندازه‌گیری؛ نه قیمتی که واحد تجاری برای کسب دارایی یا پرداخت بدهی می‌پردازد.»
این تعریف، به‌وضوح قیمت خروج را به‌عنوان مبنای ارزش منصفانه معرفی می‌کند و هرگونه رویکرد جایگزین مانند قیمت ورود یا ارزش خاص را کنار می‌گذارد.
تمایز قیمت خروج با سایر قیمت‌گذاری‌ها
| معیار | قیمت خروج | قیمت ورود | ارزش خاص برای شرکت |
| جهت‌گیری | فروش دارایی / انتقال بدهی | خرید دارایی / پذیرش بدهی | استفاده داخلی یا مزیت خاص |
| وابسته به نیت شرکت؟ | خیر | گاه بله | بله |
| مرتبط با بازار؟ | بله، کامل | گاه | خیر |
| جایگاه در ارزش منصفانه | مبنای اصلی | مردود | مردود |
مثال‌های کاربردی
- سهام بورسی در پایان سال
شرکت الف، سهام شرکت فولاد مبارکه را در پایان سال مالی در اختیار دارد. قیمت خروج، معادل قیمت پایانی سهام در بازار بورس در تاریخ ترازنامه است حتی اگر شرکت قصد فروش نداشته باشد یا قیمت خرید بالاتر بوده باشد. - دارایی مستهلک‌شده با بازار ضعیف
شرکت ب، ماشین‌آلاتی دارد که برای فروش گذاشته شده‌اند. کارشناسان قیمت فروش را در بازار دست‌دوم حدود ۲۰۰ میلیون تومان برآورد می‌کنند. این عدد، قیمت خروج است حتی اگر شرکت ۴۰۰ میلیون تومان برای خرید آن‌ها هزینه کرده باشد. - بدهی بلندمدت قابل انتقال
شرکت ج بدهی‌ای دارد که در بازار اوراق بدهی قابل فروش است. اگر این بدهی را بتوان در بازار با ۹۰٪ ارزش اسمی به طرف دیگری منتقل کرد، قیمت خروج آن همان ۹۰٪ است نه ارزش اسمی ۱۰۰٪ یا مبلغی که شرکت برنامه دارد بازپرداخت کند.
ملاحظات حرفه‌ای در تعیین قیمت خروج
- شناسایی بازار اصلی یا بازار باصرفه‌تر
قیمت خروج باید از بازاری استخراج شود که فعال‌ترین یا اقتصادی‌ترین بازار برای دارایی یا بدهی موردنظر باشد. - تشخیص اینکه قیمت، خروجی است یا ورودی
بعضی داده‌ها ممکن است ظاهر قیمتی داشته باشند، ولی در واقع قیمت ورود (مثلاً بهای تمام‌شده یا هزینه جایگزینی) باشند—not قیمت واقعی خروج. - استفاده از تکنیک‌های ارزش‌گذاری
اگر قیمت بازار مستقیم در دسترس نباشد، باید از روش‌هایی مانند مقایسه با معاملات مشابه یا مدل‌های جریان نقدی استفاده کرد، با فرض فروش دارایی یا انتقال بدهی نه نگهداری آن.
نتیجه‌گیری
قیمت خروج، ستون فقرات سنجش ارزش منصفانه در استاندارد شماره ۴۲ است. این مفهوم، نقطه‌ی تقاطع بازار، بی‌طرفی، و واقع‌گرایی در گزارشگری مالی است. با تمرکز بر آنچه «بازار حاضر است بپردازد»، نه آنچه شرکت تمایل دارد، قیمت خروج ابزار قدرتمندی برای جلوگیری از سوگیری، بیش‌اظهاری یا کم‌اظهاری در ارزش‌گذاری دارایی‌ها و بدهی‌ها فراهم می‌کند. درک دقیق این مفهوم و تمایز آن با قیمت ورود یا ارزش داخلی، از الزامات حرفه‌ای گزارشگری مالی مدرن است.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل