مشارکت‌کنندگان بازار
مشارکت‌کنندگان بازار یکی از مفاهیم بنیادین در چارچوب استاندارد حسابداری شماره ۴۲ است که نقش محوری در تعریف و اندازه‌گیری ارزش منصفانه ایفا می‌کند. این اصطلاح به گروهی فرضی از خریداران و فروشندگان در بازار اشاره دارد که واجد شرایط مشخصی هستند و تصمیم‌هایشان مبنای تعیین قیمت‌های بازارمحور است. هدف از تعریف این گروه، حذف سوگیری‌های خاص واحد تجاری و جایگزینی آن با نگرشی بی‌طرف، عمومی و اقتصادی است.
مطابق استاندارد، هنگام سنجش ارزش منصفانه، واحد تجاری نباید فقط بر مفروضات یا قصد و نیت خود تکیه کند؛ بلکه باید فرض کند که معامله میان مشارکت‌کنندگان بازار انجام می‌شود؛ حتی اگر در عمل چنین معامله‌ای صورت نگرفته باشد.
ویژگی‌های کلیدی مشارکت‌کنندگان بازار
- مستقل بودن
طرفین معامله باید مستقل از یکدیگر باشند. روابط وابسته یا کنترل‌کننده (مانند شرکت مادر و فرعی، یا شرکت‌های زیرمجموعه یک گروه) شرایط این تعریف را نقض می‌کند. - آگاهی و اطلاعات کافی
مشارکت‌کنندگان بازار فرض می‌شوند که دارای اطلاعات مرتبط، قابل‌اتکا، و کافی در مورد دارایی یا بدهی، شرایط بازار، و عوامل اقتصادی تأثیرگذار هستند. - توانایی مالی برای انجام معامله
این اشخاص یا واحدهای تجاری باید منابع مالی لازم برای خرید دارایی یا پذیرش بدهی را در اختیار داشته باشند. - تمایل به انجام معامله
مشارکت‌کنندگان بازار تمایل دارند، نه الزام. یعنی بر اساس تحلیل عقلایی و ارزیابی شرایط، تصمیم به خرید یا فروش می‌گیرند؛ نه تحت فشار، بحران یا اجبار. - رفتار منطقی و اقتصادی
آن‌ها فرض می‌شوند که برای کسب منافع اقتصادی اقدام می‌کنند و تصمیماتشان مبتنی بر تحلیل‌های مالی، مقایسه گزینه‌ها و انتظارات بازدهی است.
نقش مشارکت‌کنندگان بازار در سنجش ارزش منصفانه
در تعریف ارزش منصفانه آمده است:
«قیمتی که برای فروش یک دارایی یا انتقال یک بدهی در یک معامله منظم بین مشارکت‌کنندگان بازار در تاریخ اندازه‌گیری حاصل می‌شود.»
بنابراین، بدون تعریف دقیق این مشارکت‌کنندگان، سنجش ارزش منصفانه فاقد معنای مشخص خواهد بود.
واحد تجاری باید مفروضات خود را بر مبنای دیدگاه این مشارکت‌کنندگان تنظیم کند؛ یعنی حتی اگر قصد فروش دارایی را نداشته باشد یا استفاده خاصی از آن داشته باشد، باید بررسی کند که این گروه فرضی از بازار، حاضر است چه قیمتی برای آن بپردازد یا بپذیرد.
مثال‌های کاربردی
- ارزیابی سهام معامله‌شونده در بورس
شرکت الف برای سنجش ارزش منصفانه سهام بانک ملت، باید مفروض کند که این سهام در تاریخ گزارشگری بین مشارکت‌کنندگان بازار – یعنی خریداران و فروشندگان عادی بورس – معامله می‌شود، نه بر اساس قیمت خرید اولیه یا ارزش تحلیلی داخلی. - برآورد ارزش تجهیزات صنعتی خاص
شرکت ب دارای تجهیزات تولیدی خاصی است. اگرچه قصد فروش ندارد، برای گزارشگری مالی باید بررسی کند که آیا مشارکت‌کنندگان بازار (مثلاً شرکت‌های مشابه یا فعالان صنعت) مایل به خرید این تجهیزات هستند و با چه قیمتی. - تعیین ارزش منصفانه املاک تجاری
شرکت ج یک واحد تجاری در منطقه تجاری تهران دارد. در ارزیابی ارزش منصفانه، باید مفروضات قیمتی بر مبنای خریداران معمول این نوع ملک (مثل دفاتر شرکت‌ها، خرده‌فروشان، مؤسسات مالی) شکل گیرد، نه خریدار خاصی که حاضر است قیمت بالاتری بپردازد.
ملاحظات حرفه‌ای در تشخیص مفروضات مشارکت‌کنندگان بازار
- استفاده از داده‌های بازار واقعی و مقایسه‌پذیر
- مستندسازی مفروضات اقتصادی و منابع آن‌ها
- پرهیز از استفاده از دیدگاه خاص شرکت در مدل‌های ارزش‌گذاری
- بررسی اینکه آیا در شرایط خاص، مشارکت‌کنندگان بازار واقعاً حاضر به انجام معامله هستند یا خیر (مثلاً در بازارهای بحرانی)
نتیجه‌گیری
مشارکت‌کنندگان بازار، نقطه‌ی عزیمت در تمامی مفروضات استاندارد شماره ۴۲ درباره ارزش منصفانه هستند. درک صحیح این مفهوم به واحد تجاری کمک می‌کند تا از دیدگاه محدود، ذهنی یا خاص خود فراتر رفته و از دریچه‌ای بی‌طرف، منطقی و اقتصادی، ارزش دارایی‌ها و بدهی‌های خود را ارزیابی کند. این رویکرد، نه‌تنها به بهبود قابلیت اتکا و مقایسه‌پذیری صورت‌های مالی منجر می‌شود، بلکه موجب جلوگیری از ارزش‌گذاری‌های مصنوعی یا سوگیرانه می‌گردد.
این مفهوم بخشی از چارچوب استاندارد شماره ۴۲ است و در روزهای آینده، سایر اجزاء آن با همین سبک تحلیلی از طریق سایت و شبکه های اجتماعی انجمن حسابداران خبره ایران منتشر خواهند شد.
گردآوری، ترجمه و تدوین:
دکتر سید محمد باقرآبادی
انجمن حسابداران خبره ایران
نوآوری در اندیشه، پیشرو در عمل